روان درمانی اعتیاد به مخدرها در نظام درمانی ایران؛ مروری بر کیفیت مداخلات روانی- اجتماعی

نزدیک به یک دهه از ورود جدی درمان نگهدارنده به عرصه درمان اعتیاد به مخدرها در ایران می گذارد. غیر از مداخلات دارویی نگهدارنده که تاثیر قابل توجهی بر درمان مخدرها داشته‌اند، مداخلات غیردارویی در نظام درمانی ایران با کیفیتی بسیار پایین و بدون هیچ نظام مشخصی ارائه می‌شوند. روان درمانی مخصوص مخدرها و مداخلات مددکاری مرتبط دو شیوه موثر و مهم در درمان اعتیاد در جهان هستند که در اغلب مراکز سوءمصرف مواد در ایران و حتی شهرهای بزرگ مورد اغماض قرار گرفته و یا اصلا ارائه نمی‌شوند. بی‌توجهی به اهمیت این دو نوع مداخله آثار متعددی دارد که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته‌اند. از افت کیفیت خدمات ارائه شده به بیماران و خانواده آن‌ها تا افت بهره برداری اقتصادی از مراکز درمان می توانند از تبعات کم توجهی به این دو مقوله باشند. در این مقاله 5 سوال عمده حول علل بی‌توجهی به مداخلات غیردارویی در درمان مخدرها در ایران مورد پرسش قرار می گیرند و پاسخ های احتمالی نیزمورد بررسی قرار می گیرند. درمان سوءمصرف مواد مخدر در طول بیش از 50 سال گذشته در ایران هم از سابقه‌ای طولانی و هم از فراز و نشیب‌های زیادی برخوردار بوده است. با نگاهی اجمالی به تاریخچه‌ی درمان اعتیاد به مواد مخدر در ایران، می‌توانیم رویکردهای مختلفی را در سیاست‌گذاری‌های مرتبط با درمان ببینیم که توسط نهادهای مختلف دولتی تنظیم و اجرا می‌شده‌اند. از رویکردهای اخلاقی و مجرمانه که عمدتاً در پی حذف صورت مساله بوده و فرد معتاد را مجرم تلقی نموده و به زندان می‌انداختند گرفته تا رویکردهای کاهش آسیب که در ابتدا به سهمیه‌بندی تریاک مصرفی افراد وابسته می‌پرداختند و سعی در مهار الگوی مصرف بیماران معتاد داشتند، همگی به دنبال اصلاح الگوی مصرف مواد مخدر در جامعه‌ی ایران بوده‌اند. فارغ از رویکرد اخلاقی و مجرمانه که همیشه ناموفق بوده و دیگر در ادبیات علمی و اصول حرفه‌ای و بالینی اعتیاد جایگاهی ندارد، رویکرد کاهش آسیب در این تاریخچه جایگاهی نسبتاً مفید و موثر دارد که البته به دلیل عدم اطلاع صحیح سیاست‌گذاران اولیه‌ی (دهه‌ی 40 شمسی) آن در ایران و رشد ناکافی علوم بالینی در آن زمان، چندان نتوانسته بود تاثیر به سزای خود را بر جامعه‌ی مصرف کنندگان اعمال کند.